Ấn phẩm đặc biệt

Thứ Sáu, 1 tháng 4, 2022

Ấn phẩm Bình Thạnh 45 năm xây dựng và phát triển

Ấn phẩm Bình Thạnh 45 năm xây dựng và phát triển by Gia Định Bản tin on Scribd

Bình Thạnh vững bước trên đường phát triển

Nhân dịp kỷ niệm 45 năm thành lập quận Bình Thạnh, phóng viên thực hiện ấn phẩm đặc biệt đã có bài phỏng vấn đồng chí Phan Thị Thắng, Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh.

Ban Biên tập xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Đồng chí Phan Thị Thắng

Phóng viên: Thưa đồng chí, được biết đồng chí được Ban Thường vụ Thành ủy phân công phụ trách quận Bình Thạnh, đồng chí có nhận xét gì về sự phát triển của quận Bình Thạnh trong thời gian qua?

Đồng chí Phan Thị Thắng: Xuất phát điểm từ một quận ven đô, trải qua các giai đoạn phát triển trở thành quận nội thành, là một phần của trung tâm thành phố, diện mạo đô thị của quận đã có sự đổi thay rõ rệt, đời sống Nhân dân từng bước được nâng cao. Tôi cho rằng, quận Bình Thạnh đã “bắt nhịp” phù hợp với định hướng phát triển chung của toàn thành phố. Lãnh đạo quận qua các thời kỳ đã bám sát các chương trình trọng điểm của thành phố để chủ động thực hiện các phương án chỉnh trang đô thị, di dời và tổ chức lại cuộc sống cho người dân sống trên và ven kênh rạch, giảm ùn tắc giao thông, chống ngập, giảm ô nhiễm môi trường, phát triển cây xanh… Đây là những mục tiêu luôn được Thành phố ưu tiên hàng đầu trong quá trình phát triển, để sự phát triển của ngày hôm nay không trở thành rào cản sự phát triển trong tương lai.

Bình Thạnh của ngày hôm nay cũng đã trở thành một địa điểm quen thuộc được nhiều người quan tâm khi đặt chân đến Thành phố Hồ Chí Minh. Mới đây, tạp chí Time Out - một tạp chí văn hóa trực tuyến rất nổi tiếng - đã bình chọn ra danh sách 40 khu vực sống thú vị nhất trên toàn thế giới, trong đó quận Bình Thạnh được xếp thứ 32. Theo nhận xét từ tạp chí này, nơi đây là “một góc rất đặc biệt của Thành phố Hồ Chí Minh sôi động”.

Phóng viên: Theo đồng chí, thành tựu nào là quan trọng nhất của quận Bình Thạnh trong 45 năm qua?

Đồng chí Phan Thị Thắng: Để đánh giá về những thành tựu đạt được của một địa phương, tôi cho rằng cần xem xét những thành tựu về phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội; về bộ mặt đô thị; đặc biệt là việc cải thiện, nâng cao đời sống người dân.

Qua theo dõi hoạt động của quận, trong các năm qua, tình hình phát triển kinh tế trên địa bàn quận tiếp tục tăng trưởng ổn định, thu ngân sách phần lớn vượt chỉ tiêu đề ra, là một trong 5 quận có số thu cao nhất của thành phố. Năm 2020, mặc dù có nhiều khó khăn, thách thức do tác động của đại dịch Covid-19, nhưng thu ngân sách quận đạt trên 5.300 tỷ đồng, đứng thứ hai toàn thành phố.

Công tác giáo dục - đào tạo được quan tâm đổi mới, cơ sở vật chất được đầu tư, đáp ứng nhu cầu học tập của con em trên địa bàn. Chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được nâng lên. Môi trường văn hóa từng bước được cải thiện; các thiết chế văn hóa được quan tâm đầu tư gắn với tiêu chí xây dựng phường văn minh đô thị. Các phong trào, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao đạt nhiều thành tích.

Lĩnh vực môi trường có những chuyển biến tích cực, 20/20 phường rà soát và vận động Nhân dân đóng góp kinh phí nâng cấp hẻm nhằm giải quyết dứt điểm tình trạng ngập do mưa. Thực hiện tốt các chính sách an sinh, phúc lợi xã hội, chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, đáp ứng yêu cầu chăm sóc sức khỏe cho Nhân dân. Điểm nổi bật là quận hoàn thành sớm chỉ tiêu Chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 - 2020. Đời sống người dân có nhiều chuyển biến rõ rệt, dễ dàng tiếp cận các tiện ích giải trí, dịch vụ đa dạng như: công viên, sân chơi trẻ em, dịch vụ ăn uống, chăm sóc sức khỏe; môi trường sống tốt hơn trong sinh hoạt, học tập…

Diện mạo đô thị quận ngày càng đổi thay theo hướng hiện đại, văn minh, nhiều vùng đất trước đây chủ yếu sản xuất nông nghiệp, khu vực đầm lầy nay đã được quy hoạch, đầu tư thành những khu đô thị sầm uất như: Khu dọc trục Bắc Đinh Bộ Lĩnh, Khu dân cư Bình Hòa, khu dân cư Văn Thánh Bắc, khu vực bờ Tây sông Sài Gòn Phường 22; nhiều tuyến đường, cầu giao thông được đầu tư mở rộng, như: Điện Biên Phủ, Nguyễn Hữu Cảnh, Phạm Văn Đồng, cầu Bình Lợi, Cầu Đỏ, cầu Bông, cầu Kinh - Thanh Đa, cầu Sài Gòn, cầu Bình Triệu, cầu Thủ Thiêm… đã tạo cảnh quan đô thị quận ngày càng khang trang hơn, tạo môi trường thuận lợi thu hút các doanh nghiệp đầu tư sản xuất, kinh doanh, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Những thành tựu nêu trên không chỉ thể hiện sự quan tâm đầu tư của Thành phố đối với quận Bình Thạnh mà trên hết còn là sự chung sức, đồng lòng của các thế hệ lãnh đạo, cán bộ đảng viên và các tầng lớp Nhân dân trên địa bàn quận.

Phóng viên: Những năm qua, cùng với các quận, huyện trên địa bàn Thành phố, Bình Thạnh cũng có những nỗ lực trong việc nghiên cứu thực hiện các sáng kiến nâng cao hiệu quả trên các lĩnh vực công tác, tạo nên nét đặc thù riêng của quận, đồng chí có nhận xét như thế nào về điều này?

Đồng chí Phan Thị Thắng: Sáng tạo luôn là yếu tố cần thiết cho sự phát triển và tạo nên nét đặc thù riêng có của mỗi địa phương. Về điều này, tôi cho rằng trong quá trình xây dựng và phát triển, Bình Thạnh cũng đã tạo nên một số điểm nhấn nhất định.

Bình Thạnh được xem là nơi khởi nguồn của một số mô hình mới, sáng tạo từ thực tiễn, được nhân rộng ra toàn thành phố, nhất là trong cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân và doanh nghiệp, phong trào xây dựng nhà tình nghĩa chăm lo cho gia đình chính sách, Mẹ Việt Nam anh hùng, mô hình “đổi đất lấy hạ tầng” để phát triển đô thị.

Trong lĩnh vực văn hóa, mô hình Tổ dân phố - Mặt trận văn hóa an toàn không có tệ nạn xã hội và phạm pháp hình sự, kết hợp vận động gắn camera an ninh do người dân, tổ chức, doanh nghiệp tự nguyện đóng góp đã phát huy hiệu quả phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc; mô hình Liên hoan “Tiếng hát 3 thế hệ” cũng là điểm nhấn đáng tự hào của quận thời gian qua…

Trong lĩnh vực cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng “Bình Thạnh trực tuyến” là một trong những mô hình hiệu quả về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước, đạt giải Ba Giải thưởng sáng tạo Thành phố Hồ Chí Minh năm 2019.

Thường trực UBND thành phố trong một buổi làm việc với quận

Phóng viên: Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đề ra mục tiêu đến năm 2025 phấn đấu xây dựng Thành phố trở thành đô thị thông minh, đi đầu trong đổi mới sáng tạo, có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình. Theo đồng chí, quận Bình Thạnh phải tập trung tháo gỡ những vấn đề tồn tại nào và tập trung thực hiện những công việc gì để góp phần cùng thành phố hoàn thành mục tiêu trên?

Đồng chí Phan Thị Thắng: Để tiếp tục vững bước trên đường phát triển, giải quyết các vấn đề còn tồn tại, góp phần cùng Thành phố thực hiện mục tiêu chung, tôi cho rằng quan trọng nhất vẫn là vấn đề con người và công tác cán bộ, phải khắc phục cho được những khâu còn yếu kém trong công tác cán bộ. Quận Bình Thạnh đang hướng đến mục tiêu xây dựng quận phát triển bền vững, để thực hiện được mục tiêu này, vấn đề phát huy vai trò nòng cốt, xung kích của cán bộ, đảng viên, của lực lượng trẻ là yếu tố then chốt, tác động lớn đến phát triển kinh tế xã hội của quận. Trên chặng đường mới, tôi kỳ vọng Bình Thạnh sẽ xây dựng được đội ngũ cán bộ, đảng viên tiên phong, đổi mới tư duy và có trách nhiệm.

Mặt khác, cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các chương trình trọng điểm đã được xác định trong nhiệm kỳ 2020 - 2025, nhất là Chương trình chỉnh trang đô thị và phát triển nhà ở; giảm ô nhiễm môi trường; nâng cao chất lượng gia đình văn hóa gắn với xây dựng gia đình hạnh phúc. Cùng với đó, nghiên cứu, thực hiện Đề án xây dựng quận Bình Thạnh trở thành đô thị thông minh. Khai thác tiềm năng phát triển dịch vụ du lịch khách sạn gắn với cảnh quan khu vực sông Sài Gòn. Phát triển các ngành thương mại, dịch vụ, ưu tiên phát triển các loại hình thương mại hiện đại, không gây ô nhiễm môi trường. Đồng thời tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công, ngân sách đáp ứng yêu cầu phát triển của quận, phát huy tối đa lợi thế để phát triển nhanh hơn, bền vững hơn.

Phóng viên: Nhân dịp chào mừng sự kiện có ý nghĩa lịch sử đối với sự phát triển của quận Bình Thạnh, đồng chí muốn gửi gắm điều gì?

Đồng chí Phan Thị Thắng: Trân trọng trước những thành quả đã đạt được và những đóng góp tích cực của các đồng chí lão thành cách mạng, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng lao động và các thế hệ cán bộ lãnh đạo quận trong những năm qua, tôi tin tưởng lịch sử Đảng bộ và Nhân dân quận Bình Thạnh sẽ được viết tiếp với những thành tựu, những công trình mang ý chí và sức mạnh đoàn kết của cả hệ thống chính trị, vì mục tiêu phát triển bền vững của quận Bình Thạnh trong tương lai.

Phóng viên: Xin cảm ơn đồng chí.

Bài ca 45 năm

· NGUYỄN NGỌC CƠ

Bình Thạnh xưa: Bình Hòa, Bình Lợi

Bình Quới Tây, Phú Mỹ, Thạnh Đa

Trấn Phiên An, tỉnh Gia Định thật là

Nơi trù phú “đất lành chim đậu”...

Trải lịch sử dòng đời sôi nổi

Kể từ thời đánh Nhật, đuổi Tây

Quê hương kháng chiến từng ngày

Chống xâm lược đánh ngụy nhào, Mỹ cút!

Từ thống nhất Bắc Nam liền một dải

Đất Sài Gòn - Gia Định thuộc về ta

Thạnh Mỹ Tây sáp nhập với Bình Hòa

Thành lập quận có tên Bình Thạnh![1]

Bốn lăm năm không ngừng đổi mới[2]

Kinh tế dần khôi phục đi lên

Nông nghiệp nhường công nghiệp ưu tiên

Đô thị hóa đổi thay diện mạo...

Đảng bộ quận bao nhiệm kỳ lãnh đạo

Đảng vì dân, Đảng của Nhân dân

Điều hành, phân cấp, phân quyền

Chăm lo cho cuộc sống người dân trên hết!

Hãy về thăm bạn ơi Bình Thạnh

Hôm nay đây rạng rỡ đất trời

Nếp văn minh đô thị gọi mời

Nơi quy tụ cuộc đời đáng sống!

The Landmark 81 tầng cao ngất

Đại Phúc River View, Vinhomes Central Park,...

Văn Thánh hài hòa sông nước hữu tình

Tân Cảng mùa vui nhịp sống thanh bình

Sông Sài Gòn sóng êm chiều sâu lắng

Làng Bình Quới đêm trăng hò hẹn

Phong cảnh nên thơ hương lúa hương đồng

Du khách về đây dạo khúc tơ lòng

Yêu biết mấy đất người Bình Thạnh!

Bốn lăm năm như đôi hài bảy dặm

“Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”[3]

Vườn hoa Bình Thạnh xanh non

Tỏa hương theo gió ngát thơm bốn mùa!

[1] Tháng/1976

[2] 6/1976 - 6/2021

[3] Trích thơ Hoàng Trung Thông bài Vỡ Đất: “Bàn tay ta làm nên tất cả/ Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”

Về thăm Bình Thạnh

· PHAN AN

Rất mong anh một lần thăm thành phố

Cũng một lần ghé lại chốn quê tôi

Vùng ven xưa, nay đã đổi thay rồi

Bình Thạnh đấy! Quê tôi vùng đất tối.

Ta đến thăm những công trình xây mới

Nhà cao tầng, vời vợi giữa trời mây

Khu Miếu Nổi xưa kia trũng ruộng lầy

Nay lột xác bởi nhiều căn hộ mới.

Kênh Nhiêu Lộc sớm chiều đôi dòng chảy

Nước hai mùa mưa nắng, lục bình trôi

Đôi bờ kênh hoa khoe sắc muôn màu

Ban rác rưởi đã lùi về quá khứ.

Mời anh thăm khu miệt vườn Bình Quới

Nơi thỏa lòng du khách chốn ven sông

Điểm ngao du, ca hát với gió đồng

Trưa đặc sản, sớm chiều bơi thỏa thích.

Ta tìm đến một địa danh lịch sử

Đốt hương trầm trước lăng Tả Tướng quân

Nơi giòng người chen chúc buổi du xuân

Vui hái lộc dạo chơi ngày lễ hội…

…Đây Bà Chiểu! Nghe thân quen quá đỗi

Đất mến người tấp nập suốt ngày đêm

Chỉ một lần hội ngộ đã nên duyên

Đến Bình Thạnh, sẽ thấy thương và nhớ.

Vùng đất và con người Bình Thạnh

• MINH THƯ

Vùng đất Bình Thạnh ngày nay, trước đây là Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây, từ thuở khai hoang lập ấp cho đến ngày đất nước thống nhất, kinh tế chủ yếu của cư dân là nông nghiệp lúa nước cùng với chăn nuôi và đánh bắt cá, chỉ có một số cơ sở công nghiệp nhỏ. Bởi, dân tộc Việt Nam ta đi lên chính từ nền văn minh lúa nước và truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm. Trong quá trình khai hoang đầy gian khổ nhưng nặng tình đất, sâu tình người này, cha ông chúng ta đã cần cù lao động sáng tạo và chiến đấu anh dũng, đã đổ biết bao mồ hôi, xương máu để gầy dựng nên cơ đồ rực rỡ như ngày nay.

Vì thế, mỗi chúng ta luôn ghi lòng, tạc dạ, cùng ra sức tiếp tục chiến đấu, lao động và học tập, phát huy, bảo tồn những giá trị vật chất, tinh thần cao quý để lưu truyền lại cho muôn đời sau....

Tổ chức hành chính

Nhà Bè nước chảy chia hai

Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về

Câu ca dao xưa gợi nhớ về vùng đất Gia Định rộng lớn, sông nước mênh mông, có vị trí chiến lược nhiều mặt. Ngược dòng lịch sử, địa danh Gia Định thường được gọi kèm với Đồng Nai để chỉ toàn vùng Nam bộ.

Tìm lại dấu vết xưa, theo sách “Gia Định thành thông chí” của Trịnh Hoài Đức, tháng 02 năm Mậu Dần (1698), chúa Nguyễn lệnh cho Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lý phía Nam và thành lập phủ Gia Định. Lúc này, vùng đất phía Nam dân cư thưa thớt, đất đai còn hoang vu.

Năm Canh Thân (1800), vua Gia Long đổi Gia Định phủ làm Gia Định trấn. Trên địa bàn Bình Thạnh ngày nay đã có các thôn: Phú Mỹ, Bình Quới, Thạnh Đa, Bình Hòa và Thới Hòa.[1]

Do địa thế Gia Định rộng lớn, Gia Định trấn được đổi làm Gia Định thành, dinh Phiên Trấn đổi làm trấn Phiên An (năm 1808), tỉnh Phiên An (năm 1832). Các thôn Thạnh Đa, Phú Mỹ, Bình Quới, Thới Hòa và Bình Hòa nằm trong tổng Bình Trị - huyện Bình Dương - Phủ Tân Bình - Tỉnh Phiên An.

[1] Căn cứ vào danh sách các thôn ghi trong Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức (1765 - 1825).

Tòa bố Gia Định...

....nay là trụ sở UBND quận

Sau khi chiếm được toàn bộ Nam Kỳ, năm 1876, chính quyền thực dân Pháp bãi bỏ các đơn vị hành chính phủ, huyện, phân chia lại toàn bộ cõi Nam Kỳ; nhiều lần thay đổi tên gọi từ hạt tham biện (Inspestion) thành địa hạt (Arrondissement). Các thôn đổi thành làng thuộc hạt Sài Gòn. Tòa tham biện hạt Sài Gòn đặt ở làng Bình Hòa, tại vị trí ngày nay là trụ sở Ủy ban nhân dân quận Bình Thạnh.

Theo Nghị định ngày 20 tháng 12 năm 1899 của Toàn quyền Đông Dương tất cả các hạt tham biện đổi thành tỉnh thì từ ngày 01 tháng 01 năm 1900 hạt tham biện Gia Định trở thành tỉnh Gia Định gồm 4 quận: Thủ Đức, Nhà Bè, Gò Vấp và Hóc Môn. Vùng đất Bình Thạnh ngày nay gồm các làng Bình Hòa Xã, Bình Lợi Trung, Bình Quới Tây, Thạnh Đa thuộc tổng Bình Trị Thượng; các làng Phú Mỹ, Phú An thuộc tổng Bình Trị Trung.

Năm 1940, chính quyền thuộc địa Nam Kỳ lập ra cấp quận. Vùng đất 2 xã Bình Hòa và Thạnh Mỹ Tây vẫn được giữ lại tên gọi và địa bàn; các làng Thạnh Đa, Phú Mỹ, Phú An nhập thành một làng lấy tên mới là Thạnh Mỹ An đều thuộc tổng Bình Trị Thượng quận Gò Vấp.

Sau Hiệp định Genève, chính quyền Sài Gòn thực hiện một cuộc cải cách toàn diện về mặt hành chính. Các làng gọi là xã. Xã Bình Hòa và xã Thạnh Mỹ Tây thuộc quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Quận lỵ Gò Vấp đặt tại xã Hạnh Thông Xã. Xã Bình Hòa tiếp tục giữ vai trò là tỉnh lỵ tỉnh Gia Định. Cấp hành chính dưới xã là ấp. Xã Bình Hòa gồm 10 ấp đều mang địa danh “Bác Ái” và đánh số kèm theo từ Bác Ái 1 đến Bác Ái 10; xã Thạnh Mỹ Tây gồm 10 ấp đều mang địa danh “Nhất Trí” cũng được đánh số từ Nhất Trí 1 đến Nhất Trí 10. Tổ chức hành chính này tồn tại cho đến ngày 30 tháng 4 năm 1975.

Đối với cách mạng, từ năm 1945, tùy theo yêu cầu phát triển của phong trào cách mạng trong từng thời điểm, vùng đất Bình Thạnh ngày nay có nhiều lần tách nhập.

Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, để lãnh đạo cơ sở kháng chiến và tiện việc thống nhất chỉ huy, Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, tổ chức đơn vị hành chính các xã được gọi là hộ (quartier). Xã Thạnh Mỹ Tây trở thành Hộ 19, xã Bình Hòa thành Hộ 20.

Thực hiện quyết định của Trung ương Cục miền Nam, tháng 6 năm 1951, tỉnh Gia Định Ninh thành lập trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Gia Định, Tây Ninh, có thêm huyện Đức Hòa, Trung Huyện, khu Đông Thành của tỉnh Chợ Lớn cũ^{^[1]}. Hộ 19 (Thạnh Mỹ Tây) và Hộ 20 (Bình Hoà) thuộc huyện Gò Vấp, tỉnh Gia Ninh.

Sau hội nghị Bình Giã 1 năm 1968, triển khai Nghị quyết của Thành ủy Sài Gòn - Gia Định, xã Bình Hòa, xã Thạnh Mỹ Tây thuộc Liên quận 4 cùng với xã Phú Nhuận, xã Hạnh Thông.

Năm 1973, tổ chức Đảng ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây vẫn bao gồm Đảng bộ Bình Hòa (K42) và Đảng bộ Thạnh Mỹ Tây (K43) nằm trong Liên quận 4.

Sau ngày giải phóng miền Nam, tháng 5 năm 1975, xã Bình Hòa đổi thành quận Bình Hòa, xã Thạnh Mỹ Tây đổi thành quận Thạnh Mỹ Tây.

Ngày 04 tháng 5 năm 1976, Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh ra Chỉ thị 01-CT/TC-76 về việc sát nhập quận và điều chỉnh, thành phố còn 3 cấp: thành, quận, cơ sở. Hai quận Bình Hòa và Thạnh Mỹ Tây nhập lại làm một lấy tên là quận Bình Thạnh cho đến ngày nay.

Có thể nói rằng: Lịch sử địa lý hành chính của vùng đất Bình Thạnh ngày nay gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của lịch sử địa lý hành chính Sài Gòn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh.

*****

[1] Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành Phố Hồ Chí Minh, (1930 - 1975), Nxb Chính trị Quốc gia, 2014, tr.481.

Lễ ra mắt UBNDCM quận Bình Thạnh (Tháng 6/1976)

Bình Thạnh - Cửa ngõ phía Đông Bắc thành phố

Là một quận thuộc Thành phố Hồ Chí Minh, có lịch sử gắn liền với lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Thạnh có tất cả những đặc điểm chung về điều kiện địa lý tự nhiên, địa lý nhân văn, về những đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội của thành phố trong suốt hơn 300 năm qua. Tuy nhiên, xét ở bình diện một quận độc lập nằm gắn liền với Sài Gòn mạn đông bắc, Bình Thạnh có những nét riêng dễ thấy.

Dân cư

Ngay từ thế kỷ XVII, Bình Thạnh là một trong những khu vực sớm quy tụ dân cư đến sinh cơ lập nghiệp trong buổi đầu khai phá vùng đất phương Nam. Đó là những lưu dân từ miền Bắc, miền Trung do không cam chịu sự thống trị hà khắc của phong kiến triều Trịnh - Nguyễn phân tranh loạn lạc nên đã đến vùng đất này để sinh cơ, lập nghiệp; lập ra những thôn ấp và nông trại.

Dưới thời thực dân Pháp chiếm đóng, lại có thêm nhiều thành phần dân cư từ các miền của đất nước vào làm công nhân đồn điền cho tư bản thực dân Pháp ở miền Nam; là những người dân miền Bắc bỏ làng ra đi khi nạn mất mùa đói kém xảy ra, do chiến tranh thế giới lần thứ 2 bùng nổ và lan sang châu Á (1943 - 1945).

Sau năm 1954, do ảnh hưởng của cuộc chiến tranh chống thực dân đế quốc xâm lược, một bộ phận dân cư từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam Bộ và cả ở miền Trung, miền Bắc Việt Nam di cư. Bên cạnh đó, những người nghèo không chịu nổi cuộc sống đắt đỏ ở Sài Gòn cũng tìm ra Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây tìm kế sinh nhai và định cư luôn ở đây.

Mật độ dân cư ở các vùng Bà Chiểu, Thị Nghè, Bình Hòa ngày càng đông hơn, đồng thời những khu dân cư mới dọc theo các trục lộ giao thông cũng được hình thành như: Xóm Gà, Cầu Sơn… Bên cạnh đại bộ phận nông dân thì ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây còn có những công chức cấp thấp, thợ thuyền… bán sức lao động trong các hãng xưởng của chủ người Pháp, người Hoa và cả người Việt ở Sài Gòn - Gia Định.

Với quá trình hình thành, phát triển hơn 3 thế kỷ, trên vùng đất Bình Thạnh ngày nay, cư dân Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây không đơn thuần là tầng lớp thị dân mà gồm nhiều thành phần khác nhau: nông dân (làm ruộng rẫy, chăn nuôi, trồng cây ăn trái), ngư dân (làm nghề chài lưới ven sông), thợ thủ công, buôn bán nhỏ và công nhân (làm ở các cơ sở công nghiệp lớn trong thành phố và các đồn điền cao su ở ngoại thành). Mặt khác, nhiều dân tộc khác nhau cùng hội tụ về sinh sống, lập nghiệp, trong đó chiếm đa số là người Kinh, người Hoa, Khmer và Chăm. Theo kết quả tổng điều tra dân số năm 2019, trong tổng số 499.164 dân ở Bình Thạnh, người Kinh chiếm 98,73%; dân tộc khác chiếm 1,27%[1].

Có thể nói, sự có mặt của mọi tầng lớp Nhân dân ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây trong các phong trào đấu tranh yêu nước diễn ra từ nửa đầu thế kỷ XIX cho đến đầu thế kỷ XX đã tạo cơ sở xã hội cho phong trào đấu tranh cách mạng ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây sau này dưới sự lãnh đạo của Đảng từ những năm 1930 đến ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước năm 1975 trên tất cả các lĩnh vực, các đối tượng tham gia khác nhau với muôn vàn hình thức đấu tranh hết sức phong phú, sinh động.

[1] Kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở ngày 01 tháng 4 năm 2019 của quận Bình Thạnh.

Nông dân vùng ven Bình Thạnh làm thủy lợi đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp

Kinh tế

Từ thuở khai hoang lập ấp cho đến khi nhà Nguyễn trực tiếp cai quản, nông nghiệp lúa nước là ngành kinh tế chủ yếu của cư dân Bình Hoà - Thạnh Mỹ Tây, bên cạnh chăn nuôi và đánh cá.

Dưới thời Pháp thuộc, Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây vẫn là vùng đất rộng, thưa dân. Đất đai nằm trong tay bọn thực dân với những vườn cao su ngút ngàn của các chủ đồn điền người Pháp (từ đầu đường Nguyễn Thiện Thuật ra tới đường Bạch Đằng và từ ngã năm Bình Hòa đến cầu Băng Ky ngày nay). Nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế chủ đạo. Nhưng do ở vị trí địa lý thuận lợi có nhiều đường giao thông thủy bộ quan trọng lại là trung tâm tỉnh lỵ Gia Định nên thủ công nghiệp, thương nghiệp có điều kiện phát triển và mở rộng cùng một số cơ sở công nghiệp nhỏ.

Sau năm 1954, Bình Thạnh không chỉ là một vùng ven đô mà được xem là vành đai đỏ bảo vệ cho các cơ quan đầu não của chính quyền thực dân đế quốc ở trung tâm thành phố.

Nằm án ngữ trên toàn bộ hành lang nối Sài Gòn đến các tỉnh ở mạn đông, đông bắc với các đầu cầu Thị Nghè, Hàng Xanh, Cầu Sơn, Bình Lợi, Bình Triệu, cầu Sài Gòn; các tuyến đường giao thông huyết mạch Quốc lộ 1, Quốc lộ 13; Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây giữ một vị trí có ý nghĩa quân sự quan trọng. Vùng Bà Chiểu của quận Bình Thạnh ngày nay trở thành nơi tập trung của các cơ quan đầu não hành chính, quân sự của tỉnh Gia Định[1].

[1] Tiểu khu Gia Định, trại thủy quân lục chiến Nguyễn Văn Nho, ty cảnh sát Hàng Keo, Trung tâm chiêu hồi trung ương, Trung tâm thẩm vấn Băng Ky, trại quân cảnh Tân Cảng...

Le Jardin de Gia Dinh

...nay là khu thương mại Hồng Bàng

Thập niên 1960, quá trình đô thị hóa ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây diễn ra mạnh mẽ. Những cánh đồng ruộng mênh mông, những khu đất sình lầy, ngập nước dần dần được lấp để làm nơi cư trú hoặc biến thành ruộng vườn. Hoạt động kinh tế của cư dân Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây chuyển mình dần từ nông nghiệp sang các ngành thương mại, tiểu thủ công nghiệp, kỹ nghệ, dịch vụ…

Bước vào thập niên 70, các nhà tư bản trong và ngoài nước đã có đầu tư, nhất là lĩnh vực công nghiệp[1]. Vì thế, trong 5 năm trước giải phóng, sản xuất công nghiệp tăng lên đáng kể. Nông nghiệp tụt hậu do đất đai bị thu hẹp để xây dựng nhà cửa và thương nghiệp phát triển tăng vọt nhằm phục vụ cho một số lượng đông dân cư do quá trình đô thị hóa và quân sự hóa cưỡng chế.

Nhìn chung, trước năm 1975, trong tương quan với Thành phố Sài Gòn, Bình Thạnh chỉ là một quận vùng ven, có cấu trúc nửa đô thị, nửa nông thôn. Cấu trúc nửa đô thị nửa nông thôn này làm cho Bình Thạnh vừa có kinh tế công nghiệp, vừa có kinh tế nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ thương mại, trong đó nông nghiệp chiếm một vị trí đáng kể.

Văn hóa - xã hội

Bình Thạnh là một trong những khu vực có người cư trú khá cổ xưa của thành phố, nơi quy tụ của nhiều lớp cư dân qua các thời kỳ lịch sử hình thành Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. Ở Bình Thạnh, cho đến nay, hầu như có mặt nhiều người từ Bắc, Trung, Nam, nhiều dân tộc đến sinh sống lập nghiệp. Chính vì vậy mà các hoạt động văn hóa vừa phong phú vừa đa dạng. Những lớp dân cư xưa của Bình Thạnh đã đến đây khai phá, sinh nhai, trong hành trang của mình, văn hóa như một nhu cầu quan trọng để sống và tồn tại. Mặt khác, trong buổi đầu chinh phục vùng đất Bình Thạnh hôm nay, những người Bình Thạnh xưa đã phải chống chọi với bao nổi gian nguy, khắc nghiệt của thiên nhiên, phong tục tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, sinh hoạt văn hóa đã trở nên chỗ dựa cần thiết.

Từ khá sớm, các cơ sở văn hóa được thành lập trên địa bàn quận Bình Thạnh: trường tỉnh học Gia Định được dựng lên vào năm Minh Mạng thứ 5 (1824) ở địa phận thôn Phú Mỹ; Văn Miếu (đền Văn Thánh) được dựng vào năm 1832 cũng ở xã Phú Mỹ để thờ Khổng Tử… Điều đó đã tạo điều kiện để người dân ở vùng đất này giữ gìn truyền thống hiếu học của cha ông ta trên vùng đất mới.

[1] Nhiều hãng xưởng, xí nghiệp tập trung ở khu Bình Lợi (Phường 13): hãng dệt Nam Á (Liên hiệp dệt Hồng Gấm), hãng SOGAMEN (Xí nghiệp may Bình Minh), hãng Sơn Bạch Tuyết, hãng dệt mền len - SAKYMEN (Xí nghiệp dệt chăn Bình Lợi), hãng Sài Gòn kỹ nghệ súc sản (VISSAN), hãng gạch bông Đức Tân,…

Trường École Marc Ferrando

....nay là Trường Tiểu học Nguyễn Đình Chiểu

Bình Thạnh ngày nay vẫn còn di tích những cơ sở tín ngưỡng tôn giáo đã được xây dựng từ rất sớm như: chùa Sắc Tứ Tập Phước (cuối thế kỷ XVIII), Nhà thờ Thị Nghè (giữa thế kỷ XVIII), Đình Bình Hòa (đầu thế kỷ XIX)... Theo kết quả tổng điều tra dân số năm 2019 thì 31,54% dân số của quận theo đạo, trong đó 20,25% dân số của quận là tín đồ Phật giáo, 10,45% dân số là tín đồ Thiên Chúa giáo. Song, dù có hay không theo tôn giáo nào, hầu hết các gia đình đều lập bàn thờ ông bà, tổ tiên ở nơi trang trọng nhất trong nhà. Đó là truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam mà lưu dân đến Bình Thạnh luôn giữ gìn và phát huy suốt hơn 300 năm qua.

*****

Nhân dân Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây có truyền thống đấu tranh cách mạng mạnh mẽ, xuyên suốt lịch sử hơn 300 năm của vùng đất Gia Định. Đó là tinh thần yêu nước, cách mạng, đoàn kết, dũng cảm, kiên cường, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã đấu tranh quyết liệt, liên tiếp giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, tích lũy lực lượng và kinh nghiệm, tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền năm 1945. Nếu Cầu Sơn, Bình Hòa, Lăng Ông, Bà Chiểu, Thị Nghè là sự minh chứng cho một thời khai phá vẻ vang của thế kỷ XVIII, XIX thì mặt trận Thị Nghè, Cầu Bông, Đồng Ông Cộ,… gắn liền với những chiến công oanh liệt của Nhân dân Bình Thạnh trong thế kỷ XX hào hùng. Chính Bình Thạnh là nơi diễn ra những trận chiến đấu hết sức ác liệt ngay từ những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp cũng như trong những ngày cuối cùng đập tan sự chống trả ngoan cố của lực lượng phòng vệ Sài Gòn, tiến vào đánh chiếm dinh “Độc lập”, giải phóng Sài Gòn - Gia Định, giải phóng hoàn toàn miền Nam ngày 30 tháng 4 năm 1975 lịch sử.

45 năm trôi qua kể từ mùa Xuân lịch sử năm 1975, người dân Bình Thạnh với quyết tâm, lòng nhiệt tình, xen lẫn niềm tự hào là người dân của mảnh đất Gia Định anh hùng không ngừng vượt qua mọi thử thách, đem trọn tài năng, sức lực và tình cảm của mình góp phần xây dựng và phát triển quê hương Bình Thạnh ngày càng giàu mạnh./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức (1765 - 1825).

2. Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, (1930 - 1975), Nxb Chính trị Quốc gia, 2014.

3. Lịch sử truyền thống của Đảng bộ và Nhân dân quận Bình Thạnh (1930 - 2015), Nxb Tổng hợp TP.HCM, 2021.

Chợ Bà Chiểu năm 1960

Chợ Bà Chiểu ngày nay

Thứ Sáu, 1 tháng 4, 2022

Ấn phẩm Bình Thạnh 45 năm xây dựng và phát triển

Bình Thạnh vững bước trên đường phát triển

Nhân dịp kỷ niệm 45 năm thành lập quận Bình Thạnh, phóng viên thực hiện ấn phẩm đặc biệt đã có bài phỏng vấn đồng chí Phan Thị Thắng, Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh.

Bài ca 45 năm

Về thăm Bình Thạnh

Vùng đất và con người Bình Thạnh

Vì thế, mỗi chúng ta luôn ghi lòng, tạc dạ, cùng ra sức tiếp tục chiến đấu, lao động và học tập, phát huy, bảo tồn những giá trị vật chất, tinh thần cao quý để lưu truyền lại cho muôn đời sau....

Bài viết nổi bật

Bình Thạnh - 45 năm xây dựng và phát triển

Bài viết phổ biến

Ý kiến bạn đọc

Trang điện tử Bản tin Gia Định

Trung tâm Văn hóa quận Bình Thạnh xuất bản

Nội dung chính